میراث آریا: عید برات به واسطه اینکه فردای این روز مصادف با ولادت حضرت مهدی (عج) است، برگزار می‌شود و نشان می‌دهد از قدمت چند صد ساله برخوردار است. این مراسم به نوعی یک مراسم بومی و محله‌ای است که قبل از اسلام در روستاهای شهرستان اردکان برگزار می‌شده و کم‌کم آب و رنگ اسلامی به خود گرفته است.

این مراسم در یکی از اعیاد مذهبی مسلمانان در مناطقی معدود از جمله احمدآباد اردکان و شاه جهان‌آباد میبد برگزار می‌شده که در میبد از رونق افتاده و دیگر انجام نمی‌شود ولی در تمام بخش‌های شهر احمدآباد بخصوص در بافت و محله‌های قدیمی این رسم از جنب‌وجوش و پویایی بیشتری نسبت به محله جدید برخوردار است. این مراسم به صورت خودجوش هر سال یک روز مانده به نیمه شعبان (روز 14 شعبان) برگزار می‌شود و به قوت خویش باقیست. این مراسم برای اهالی احمدآباد بسیار حائز اهمیت است و از چند روز قبل خود را برای برگزاری این مراسم آماده می‌کنند. اهمیت آن در این است که همه اقشار مردم در این مراسم شرکتی فعال دارند و بیشتر برای کودکان خاطره‌انگیز و شادی‌آور است.

نیمه شعبان در فرهنگ‌نامه‌ها و متون کهن، «شب برات» نامیده شده و این بدان خاطر است که بنا به روایات، خداوند در این شب «برات آزادی» از دوزخ را به بندگان خود می‌بخشد و این شب برات در ادب فارسی و متون کهن ـ نظم و نثر ـ بازتاب‌هایی داشته از جمله حافظ، شب برات را شب قدر دانسته و در غزل معروف خود، شب قدر و «شب برات» را هنرمندانه باهم آورده می‌سراید:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن «شب قدر» که این تازه «براتم» دادند

اما اینکه «برات» به چه معناست و بن و ریشه این واژه چیست؟ در «حافظ‌نامه» این توضیحات آورده شده است: «برات» از «برائت» عربی است و آن «نوشته‌ای است که بدان، دولت بر خزانه یا حکام، حواله وجهی دهد».

هرکس در این شب عبادت کند از آتش جهنم رهایی (برات) یابد. اینجاست که علت نام‌گذاری این روز به عید برات مشخص می‌شود. رامپوری در فرهنگ «غیاث اللغات» به نقل از «بهار عجم» و «سراج اللغات» آورده که «شب چک به معنی شب برات است که در آن چراغانی و آتش‌بازی (= جشن و شادمانی) کنند».

نحوه شیرین برگزاری مراسم

مراسم به این نحوه اجرا می‌شود که ابتدا در شب سیزدهم شعبان خانواده‌ها به مغازه می‌روند مقداری آجیل و تنقلات خریداری می‌کنند. با خواندن اذان توسط مؤذن زن‌ها صبح زود جلوی در خانه‌ها را جارو، سپس آن را آب‌پاشی کرده و اسپند دود می‌کنند. بعد از مدتی دختر و پسرهای کمتر از 15 سال هر دو محله با کیسه‌هایی که معروف به دول می‌باشد، در خانه‌ها را می‌زنند و ندای عیدی عیدی سر می‌دهند و می‌گویند: «امروز می‌خوریم انجیروگ فردا می‌ریم تو خُرجینُگ» صاحبخانه در خانه را باز می‌کند و به هر کدام از بچه‌ها یک یا چند مواد غذایی که شب قبل تهیه‌ کرده است، می‌دهد و به‌عنوان عیدی داخل کیسه مراجعه‌کنندگان می‌ریزد. بچه‌ها بعد از گرفتن عیدی از صاحب‌خانه، یکی‌یکی به در خانه بغلی می‌روند و تقاضای عیدی از صاحبخانه می‌کنند.

اگر پسر و دختری که بیش از 15 سال سن دارند برای گرفتن عیدی به خانه‌ای مراجعه کنند، صاحبخانه بعد از دادن عیدی به‌صورت کنایه و طنز به آن دختر یا پسر می‌گوید، سال آینده برای عیدی گرفتن با همسرت بیایید. این بدان معناست که شما دیگر بزرگ شدید و عیدی گرفتن مناسب سن شما نیست.

مراسم تا ساعت هشت صبح ادامه پیدا می‌کند، سپس بچه‌ها تمامی عیدی‌هایی را که جمع کرده‌اند، نگه‌داشته و فردای آن روز یعنی روز نیمه شعبان در کنار خانواده به خوردن آن‌ها مشغول می‌شوند.

 ارزش‌های شاخص عید برات

1- این عید را می‌توان تنها عید در ایران نام برد که در ماه قمری برگزار می‌شود و هر سه سال یک‌بار از یک ماه شمسی به ماه دیگر می‌رود.

2- تمام افراد شهر تا سن 15 سالگی در این عید شرکت کرده و از زنان و مردان محله عیدی دریافت می‌کنند.

3- تمام اقشار محله چه دارا و چه ندار در برگزاری این مراسم نقش دارند و برای برگزاری این مراسم شب قبل از آن به خریداری آجیل و مواد غذایی می‌پردازند.

4- نکته شاخص و جالب این عید، برگزاری این عید یک روز قبل از نیمه شعبان است و به این دلیل است که بچه‌ها یک روز قبل عیدی خود را گرفته باشند تا روز عید به‌صرف عیدی گرفته‌شده بپردازند.

مراسم عید برات احمدآباد اردکان در سال 1394 در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.

از آن لحاظ که این مراسم یکی از مراسم‌های زیبا و به‌یادماندنی به‌خصوص برای کودکان است و سابقه‌ای طولانی دارد، البته این مراسم برای بسیاری از شهرها و روستاها ناشناخته است، بهترین راهکار برای حفظ و ترویج ضمن عدم فراموشی آن ساخت و تولید مستند از برگزاری این مراسم مذهبی در شهر احمدآباد و پخش از صداوسیما و همچنین تشویق سرپرست خانواده در خرید عیدی و فرستان فرزندان خود برای گرفتن عیدی است.

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/

انتهای پیام/